वर्धापन दिन… एका स्वच्छतागृहाचा!

पुण्यात गेल्याच आठवड्यात एका स्वच्छतागृहाचा वर्धापन दिन साजरा झाला. आता तुम्ही म्हणाल, पुणंच ते. तिथं विक्षिप्त लोकांचा तोटा आहे का? पण जरा थांबा. संपूर्ण कहाणी वाचा. या ‘विक्षिप्तपणा‘बद्दल तुमचंही मत बदलेल कदाचित…

– अभिजित घोरपडे

हेच ते संजय देशपांडे आणि हीच ती त्यांनी दत्तक घेतलेली मुतारी.
स्थळ- नळस्टॉप चौकाजवळ, पुणे.

”आपले हे स्वच्छतागृह आमच्या देखरेखीखाली आहे. या विषयी कोणतीही तक्रार असल्यास ९५५२५०१७१८ / ९९२२४४६९९६ या मोबईल क्रमांकांवर संपर्क साधावा… संजीवनी ग्रुप.”

कधी पुण्यात गेलात तर ही पाटी जरूर वाचा. ही पाटी आहे एका सार्वजनिक मुतारीवर. हे आत्ता सांगायचं निमित्त म्हणजे– गेल्याच आठवड्यात या मुतारीचा / स्वच्छतागृहाचा वर्धापन दिन साजरा झाला. आता तुम्ही म्हणाल, पुणंच ते. तिथं पुणेरी पाट्या आणि विक्षिप्त लोकांचा तोटा आहे का? पण जरा थांबा. संपूर्ण कहाणी वाचा. या ‘विक्षिप्तपणा‘बद्दल तुमचं मत बदलेल कदाचित.

संजय देशपांडे.. एक भयंकर उत्साही माणूस. कधीही फोन केला की उत्तर येतं, ”बोल दादा…” बोलण्यात तोच उत्साह.

मुतारीची आधीची अवस्था बरी नव्हती…

व्यवसायानं बिल्डर. तरीही तुमच्या–माझ्यासारखा, सामान्य माणसासारखा वागणारा. तसाच वाटणारा. संजीवनी डेव्हलपर्स नावाने पुण्यात व्यवसाय करतो.

या माणसाला नळस्टॉप चौकाजवळची एक गोष्ट खटकायची. त्या रस्त्यानं जाताना दुर्गंधी यायची. कारण होतं, तिथं असलेली सार्वजनिक मुतारी. एक तर मुतारी आणि तीसुद्धा सार्वजनिक.. मग आणखी काय असणार? जाणारे–येणारेसुद्धा नाक धरून जायचे. जवळपास व्यवसाय करणाऱ्यांनाही ती नकोशी झाली होती. पण करणार काय?

देशपांडे यांनी वेगळा विचार केला. रोजच नाक धरून जाण्यापेक्षा आणि नाकं मुरडण्यापेक्षा ती मुतारीच दत्तक घ्यायचं ठरवलं. कोणी वेड्यात काढावं, अशीच ही कल्पना. पण त्यांनी वेडेपणा केला. आपल्या कल्पनेचा पाठपुरावा केला. बऱ्याच खटपटी केल्या. स्थानिक नेते–कार्यकर्त्यांची मदत घेतली. कशासाठी?… तर मुतारी दत्तक घ्यायला महापालिकेची परवानगी मिळवण्यासाठी. परवानगी मिळाली. लगोलग पाणी–दिवे यांची व्यवस्था केली. सुशोभिकरण केलं. कडेला रोपं लावली. कुंड्या आणून ठेवल्या. मुतारीची स्वच्छता आणि सारी व्यवस्था पाहण्यासाठी एक माणूसही नेमला. साहजिकच मुतारीचं रूप पालटलं. दुर्गंधी गेली.. ते उपयोगाचं ठिकाण ठरलं.

आता या मुतारीचं रूप पूर्ण पालटलंय…

बघता बघता वर्ष उलटलं. गेल्याच आठवड्यात, २८ जानेवारीला या उपक्रमाचा पहिला वर्धापन दिन साजरा झाला. हे निमित्त साधून पुण्याचे महापौर दत्ता धनकवडे, खासदार वंदना चव्हाण, इतर नेते मंडळी, परिसरातले लोक एकत्र आले. उपक्रमाचं कौतुक झालं.. असं झालं पाहिजे, हा विचार मांडून कार्यक्रमही संपला. एकच मुद्दा उरला– पुढं काय?

खरं तर देशपांडे यांनी ही मुतारी दत्तक घेतली, तेव्हा आतासारखं ”स्वच्छ भारत”चं वारं नव्हतं. ”स्वच्छ पुणे – सुंदर पुणे” ही घोषणा ऐकून ऐकून सपक बनली होती. त्या काळात यांनी हे पाऊल उचललं. ते पाहून वाटलं होतं, इतरही लोक यात उतरतील. पण तसं झालं नाही. हे फार खर्चिक आहे का? तसंही नाही. देशपांडे यांच्याशी बोलल्यावर त्यांनी हिशेब सांगितला… ”सगळं धरून वर्षाला एक लाख चाळीस हजार. महिन्याला मॅक्स बारा हजार. आमच्या बिल्डर मंडळींसाठी तर अगदीच किरकोळ. एकेक पार्टी देतात, त्यावर पाच–पन्नास लाख उडवतात..” या उपक्रमात देशपांडेसुद्धा फायद्यात आहेत. समाधान तर मिळालंच. प्रसिद्धी मिळाली. नावही झालं. नावावर गुडविल जमा झालं ते वेगळंच!

आतापर्यंत दोन बिल्डरांनी असं करण्याची तयारी दाखवली असल्याचं देशपांडे यानी सांगितलं.

फक्त बिल्डरच कशाला? व्यापारी आहेत, इतर व्यावसायिक, उद्योजक, संस्था, संघटना, विविध क्लब, राजकीय पक्ष… काय हरकत आहे पुढं यायला? उद्योगांनी कॉर्पोरेट सोशल रिस्पॉन्सिबिलिटी (सीएसआर) म्हणून कुठंही पैसे घालवण्याऐवजी हा मार्ग जास्त चांगला.

एका स्वच्छतागृहाचा वर्धापन दिन साजरा झाला…
– हे पुण्यातच घडू शकतं !

सार्वजनिक व्यवस्था उत्तम ठेवण्याची जबाबदारी स्थानिक स्वराज्य संस्थांची. या संस्था बळकट झाल्या तर उत्तमच. पण तोवर अव्यवस्थेबद्दल नुसतीच नाकं मुरडायची का? आपणही एक पाऊल पुढं टाकायला हवं. जबाबदारी घ्यायला हवी.

पंतप्रधानांनी ”स्वच्छ भारत”ची हाक दिलीच आहे. त्याला प्रतिसाद म्हणून हातात झाडू घेणाऱ्यांची संख्या कमी नाही. पण ते आतासारखं एक दिवसापुरतं नाटक ठरू नये. त्यातून कायमस्वरूपी काही घडलं तर ते फलदायी ठरेल. देशपांडे यांनी यापैकी एक मार्ग दाखवलाच आहे. ज्यांना शक्य आहे त्यांनी तो जरूर चोखाळावा.. समाधान–नाव–प्रसिद्धी–गुडविल एकाच वेळी आणि इतक्या कमी खर्चात मिळवण्याचा कदाचित दुसरा मार्ग नसेल!

– अभिजित घोरपडे

ई–मेल : abhighorpade@gmail.com